Özet
Bu makalede, Türkiye’de işe iade davalarının hukuki temelleri, kapsamı, koşulları, usulü, yargılama aşamaları, uygulamadaki sorunlar ve öneriler ele alınmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu ve 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ışığında, işe iade davasının açılma şartları, delil yükü dengesi ve mahkeme kararlarının temel özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.
1. Giriş ve Tarihsel Gelişim
İş güvencesi rejiminin temel amacı, çalışanları keyfi ve haksız fesihlere karşı korumaktır. 1980’li yıllardan itibaren Avrupa hukukunda gelişen “işe iade” mekanizması, Türkiye’de de 2003 yılında 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18. maddesinde düzenlenmiş, 2018’de 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’yla yargılama usulü önemli ölçüde yenilenmiştir. Bu çerçevede, işçi lehine getirilmiş koruyucu hükümler ve dava şartı arabuluculuk uygulaması bir arada değerlendirilmelidir.
2. Hukuki Dayanak
- 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18. maddesi
- İşverenin, çalışanı geçerli ve haklı bir neden olmaksızın feshedemeyeceği; geçersiz fesih halinde işçinin işe iade ve tazminat talep hakkı bulunduğu düzenlenir.
- 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesi
- İşe iade talepleri dava şartı olarak arabuluculuğa başvurulmasını öngörür. Arabuluculuğa başvurmadan açılan davalar, usulden reddedilir.
- Usul Hükümleri
- Arabuluculukta son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren 14 gün içinde dava açma zorunluluğu vardır. Süresinde başvurmayanların davaları süresizlik nedeniyle reddedilir.
3. Kapsam ve Koşullar
|
Şart |
Açıklama |
|
İş Güvencesine Tabi Çalışan |
En az 6 aylık kıdemi olan, belirsiz süreli iş sözleşmelisi. |
|
Geçersiz Fesih |
İş Kanunu md. 18/2’de sayılan nedenler dışındaki fesihler. |
|
Arabuluculuk Başvurusu |
Fesih tebliğinden itibaren 1 ay içinde zorunlu. |
|
Dava Açma Süresi |
Son tutanak tarihinden itibaren 14 gün. |
- İstisnalar:
Sendikal faaliyetler, kıdem tazminatı ihtilafları gibi konuların işe iade davasıyla birlikte ele alınamayacağı, ayrı usule tâbi olduğu kabul edilmektedir.
4. Usul Aşamaları
- Arabuluculuk Süreci
- İşçi, fesih bildirimini aldıktan sonra 1 ay içinde arabulucuya başvurur.
- Arabulucunun göreve başlamasından itibaren 3 hafta içinde görüşmeler tamamlanır; gerektiğinde bir hafta uzatma mümkündür.
- Dava Dilekçesinin Sunulması
- Arabuluculukta uzlaşma sağlanamazsa, düzenlenen “son tutanak” ile birlikte iş mahkemesine başvuru yapılır.
- Dilekçede, fesih nedeni, kıdem süresi ve talep edilen haklar (işe iade, boşta geçen süre ücreti vb.) açıkça gösterilir.
- Yargılama ve Delil Yükü
- Prima Facie İspat: İşçi, iş sözleşmesinin varlığını ve feshin geçersiz olduğunu gösteren ön delilleri sunar.
- Delil Yükünün Kayması: İşveren, geçerli fesih nedeni (davranış, performans, ekonomik gerekçe) olduğunu ispatla yükümlüdür.
- Karar ve İcra
- İşe Başlatmama Tazminatı: Mahkeme, işverenin işçiyi yeniden işe başlatmaması halinde 4–8 aylık brüt ücreti tazminat olarak ödemesine hükmeder.
- Boşta Geçen Süre Ücreti: İşe iade kararı kesinleşene kadar geçen süredeki ücret ve yan haklar da işverenden talep edilir.
5. Uygulamadaki Sorunlar
- Bilgilendirme Eksikliği: İşçiler, arabuluculuğun dava şartı olduğundan habersiz olarak süreyi kaçırmakta.
- Mahkeme Takvimi Baskısı: 14 günlük dava açma süresi, karmaşık fesih sebeplerinin incelenmesi için yeterli olmayabiliyor.
- Arabulucu Niteliği: Tarafsızlık ve uzmanlık standartları net değil; bu da güven sorununa yol açıyor.
6. Sonuç
İşe iade davası, iş güvencesi hukukunun en önemli enstrümanlarından biridir. 4857 ve 7036 sayılı kanunlarla getirilen düzenlemeler, işçinin korunmasını güçlendirmiş, ancak uygulamada usul ve bilgi eksiklikleri sorunları beraberinde getirmiştir. Etkin eğitim, süre esnekliği ve akreditasyon mekanizmalarıyla sürecin hem taraflar hem de yargı açısından işlevsel hale gelmesi mümkündür.
- Bursa İş hukuku avukatı olarak iş mahkemelerine ilişkin her türlü iş davası hizmetini profesyonel olarak sunmaktayız.
